Het is precies wat het woord zegt: een eigendomsvoorbehoud is een juridische bepaling die het eigendom voorbehoudt aan degene die het product levert. Wanneer wordt het eigendom dan niet meer voorbehouden? Met andere woorden: wanneer gaat het eigendom over op de afnemer? Wanneer deze volledig heeft betaald. Je gebruikt een eigendomsvoorbehoud dus wanneer in termijnen zal worden betaald.
Slim dus om in je algemene voorwaarden op te nemen, waarbij je er wel op moet letten deze te verstrekken aan je (potentiële) afnemer wanneer je een offerte stuurt, een order bevestigt of een koopovereenkomst sluit. Het eigendomsvoorbehoud is wettelijk geregeld in artikel 3:92 van het Burgerlijk Wetboek. Juridisch gezegd houdt een eigendomsvoorbehoud in dat de zaak waarop het eigendomsvoorbehoud rust in eigendom van de leverancier blijft totdat de koopprijs voor die zaak is voldaan aan de verkoper.
Voorwaarde uitoefenen eigendomsvoorbehoud
Een eigendomsvoorbehoud geeft de leverancier een sterke positie. Immers de zaak waarop het eigendomsvoorbehoud rust kan door hem als eigenaar worden teruggevorderd. De afnemer is verplicht aan afgifte daarvan mee te werken.
Voorwaarde is dat de koper ter zake de tegenprestatie waarvoor het eigendomsvoorbehoud geldt in verzuim is. Van verzuim is bijvoorbeeld sprake als de fatale betaaltermijn is verstreken, als na ingebrekestelling binnen de gestelde redelijke termijn de tegenprestatie nog niet is voldaan of als de koper failleert.
Voordeel eigendomsvoorbehoud
Omdat sprake is van een eigendomsrecht van de leverancier, kunnen zekerheidsrechten van derden die door de afnemer versterkt zijn (zoals door de afnemer aan de bank verstrekte pandrechten) daarop niet kleven.
Beperkt eigendomsvoorbehoud
De verkoper blijft, ondanks dat de zaak al is geleverd aan de koper, eigenaar van de zaak, en wel onder ontbindende voorwaarde van voldoening van de koopsom van die zaak aan de leverancier. Als dit zo is afgesproken, spreekt men van een zgn. “beperkt eigendomsvoorbehoud”. De betaling van de koopsom voor de bewuste zaak doet het eigendomsvoorbehoud vervallen, ongeacht of de leverancier op dat moment nog andere vorderingen op de afnemer heeft.
Kun je dit ook afspreken dat de eigendom pas op de afnemer overgaat wanneer hij alle vorderingen aan jou heeft voldaan? Op zich wel want artikel 3:92 is regelend recht, wat betekent dat je het eigendomsvoorbehoud kunt afspreken zoals jij wil. Oftewel, juridisch gezegd, partijen hebben contractsvrijheid om het eigendomsvoorbehoud contractueel anders in te kleden.
Uitgebreid eigendomsvoorbehoud
Van een “uitgebreid eigendomsvoorbehoud” is sprake als de leverancier heeft bedongen dat alle door hem geleverde zaken onder het eigendomsvoorbehoud vallen zolang hij een vordering op de afnemer heeft.
Voorwaarde is dat het gaat om: (i) de tegenprestatie voor door de leverancier geleverde of te leveren zaken, (ii) de tegenprestatie voor verrichte of te verrichten werkzaamheden (zoals werkzaamheden voor de montage of installatie van de geleverde zaken) en (iii) schadevergoedingsvorderingen wegens tekortschieten in de nakoming van zodanige overeenkomsten.
Als zekerheid voor de betaling van vorderingen die niet binnen deze categorieën vallen kan de verkoper namelijk geen eigendomsvoorbehoud bedingen. Voorbeelden van buiten deze categorieën vallende vorderingen zijn vorderingen op grond van onrechtmatige daad of onverschuldigde betaling. Daarvoor kan dus niet rechtsgeldig een eigendomsvoorbehoud worden bedongen.
Hoe werkt eigendomsvoorbehoud
Je kunt als leverancier afspreken dat je levert onder eigendomsvoorbehoud. Dit betekent dat de goederen juridisch gezien jouw eigendom blijven totdat jouw afnemer alle facturen heeft betaald. Pas als de volledige koopprijs is betaald, is jouw klant de eigenaar van de goederen. Zolang je juridisch eigenaar bent van de goederen, mag je deze goederen terughalen.
Het eigendomsvoorbehoud is daarom een sterk middel wanneer betaling uitblijft, je kunt dan namelijk de geleverde goederen terughalen.
Spreek je geen eigendomsvoorbehoud af? Dan is de afnemer juridisch eigenaar van de goederen op het moment van levering, ook al heeft hij daar nog niet voor betaald.
Waar moet een geldig eigendomsvoorbehoud aan voldoen?
Wanneer je een beroep wilt doen op het eigendomsvoorbehoud, let dan op het volgende:
1. Schriftelijk
Een eigendomsvoorbehoud moet schriftelijk worden overeengekomen, bijvoorbeeld in de algemene voorwaarden, offertes, orderbevestigingen of in de koopovereenkomst.
2. Voor of tijdens sluiten overeenkomst
Je moet het eigendomsvoorbehoud afspreken voor of tijdens het sluiten van een overeenkomst. Wanneer je dit pas kenbaar maakt op de factuur is dit dus niet rechtsgeldig. In praktijk betekent dit dat je bij het maken van een overeenkomst het eigendomsvoorbehoud in deze overeenkomst zet of als het eigendomsvoorbehoud in de algemene voorwaarden staat. Je deze bijvoegt bij de overeenkomst. Hetzelfde geldt voor het opnemen in offertes en orderbevestigingen.
3. Toepasselijkheid algemene voorwaarden
Uiteraard dien je bij bijvoorbeeld het afspreken van een eigendomsvoorbehoud in de algemene voorwaarden ervoor te zorgen dat jouw algemene voorwaarden van toepassing zijn op de overeenkomst. Als jouw algemene voorwaarden namelijk niet van toepassing zijn, kunt je geen beroep doen op jouw algemene voorwaarden. En dus ook niet op het eigendomsvoorbehoud.
Leg dus nadrukkelijk vast in de offerte, orderbevestiging of koopovereenkomst dat jouw algemene voorwaarden van toepassing zijn en sluit die van de afnemer uit.
Wanneer vervalt het eigendomsvoorbehoud
Je kunt niet altijd een beroep doen op het eigendomsvoorbehoud, het vervalt wanneer:
Niet identificeerbaar
Het geleverde niet identificeerbaar is. Als dezelfde producten bij meerdere leveranciers worden besteld, kan er sprake zijn van vermenging. Het is dan niet meer te achterhalen wie de leverancier van het product is. Zorg daarom dat jouw producten te identificeren zijn. Dit kun je doen met stickers of serienummers.
Bewerkte goederen
Als de goederen zijn bewerkt tot een nieuw product kun je geen beroep doen op het eigendomsvoorbehoud. Bijvoorbeeld wanneer je hout levert en de afnemer heeft het hout gebruikt om er kasten van te maken.
Verwerkte goederen
Dit geldt ook wanneer het product verwerkt is in een ander product. Bijvoorbeeld wanneer je bloem levert, en dit is inmiddels verwerkt tot brood.
Wanneer jouw afnemer de producten inmiddels heeft doorverkocht, kun je ook geen beroep doen op het eigendomsvoorbehoud.
Alternatief bezitloos pandrecht
Als bv met de grondstoffen die jij levert een nieuw product wordt gemaakt, in juridische termen noemen we dat een nieuw gevormde zaak, kun je als leverancier bij voorbaat een bezitloos pandrecht op die nieuw te vormen zaak bedingen. Zo heb je toch zekerheid. Men spreekt dan over een zgn. “voorbehouden pandrecht”.
Let op!
Je moet een dergelijk voorbehouden pandrecht vastleggen in een notariële of geregistreerde onderhandse pandakte. Opname van zo’n voorbehouden pandrecht in je algemene voorwaarden is dus niet voldoende.
Zo’n voorbehouden pandrecht is lager in rang dan een pandrecht dat al eerder, wellicht bij voorbaat, ten behoeve van een ander is gevestigd. Vaak heeft de bank bij aanvang al een stil pandrecht op alle huidige en toekomstige zaken heeft verkregen, dus het is een risico dat je in feite niets hebt aan het gevestigde stille pandrecht wanneer er betaalproblemen ontstaan.
Eigendomsvoorbehoud en faillissement
Het eigendomsrecht van de leverancier betekent ook dat de onder eigendomsvoorbehoud geleverde zaken in geval van faillissement van de koper buiten de faillissementsboedel vallen en dat de curator moet meewerken aan uitlevering daarvan aan de leverancier. Als leverancier moet je de curator tijdig informeren over jouw eigendomsvoorbehoud, want het risico bestaat dat de curator daarmee anders ten onrechte geen rekening houdt. Omdat de curator de aanspraken van derden wel eerst zal willen onderzoeken kan in de afgifte door de curator wel enige vertraging optreden.
Houd er verder rekening mee dat als je als leverancier verplicht bent dit vooraf te melden aan de Belastingdienst wanneer je je zaken onder eigendomsvoorbehoud wil terug te nemen. Dit geldt echter alleen als de terug te nemen zaken zijn aan te merken als zgn. “bodemzaken” en deze zaken een waarde van meer dan € 10.000 vertegenwoordigen. Van bodemzaken is sprake als de zaken zich op de bodem van de belastingschuldige bevinden en de zaken dienen “tot stoffering van de bodem”. Dit laatste speelt als de zaken strekken tot enigszins duurzaam gebruik van de bodem. Over het algemeen is dat het geval als het gaat om inventariszaken of machines die bestemd zijn om langere tijd door de afnemer ter plaatse gebruikt te worden. Voorraadzaken vallen daar in beginsel niet onder.
Doorlevering van onder eigendomsvoorbehoud vallende zaken
Verder punt van aandacht is of de verkrijger gerechtigd is tot doorlevering van de onder eigendomsvoorbehoud vallende zaken aan derden. Zolang de zaken onder eigendom van de leverancier vallen, zal de doorlevering daarvan door de koper aan derden in beginsel namelijk alleen toegestaan zijn als de leverancier-eigenaar daarmee heeft ingestemd.
Bij handelswaar die bestemd is om te worden doorgeleverd, is het gebruikelijk met de afnemer af te spreken dat deze de zaken in het kader van de normale bedrijfsuitoefening mag doorleveren aan zijn afnemers. Daarvoor moet je als leverancier wel uitdrukkelijk toestemming geven.
